Piotr Kropotkin i ewolucyjne źródła moralności
DOI:
https://doi.org/10.14394/etyka.950Słowa kluczowe:
etyka, moralność, Piotr Kropotkin, darwinizm, darwinizm rosyjski, anarchizmAbstrakt
Piotr Kropotkin był najważniejszym przedstawicielem tzw. darwinizmu rosyjskiego oraz teorii pomocy wzajemnej, która podkreślała znaczenie współpracy wewnątrzgatunkowej w procesie doboru naturalnego oraz walki o byt. Na jej kanwie rosyjski badacz wysunął tezę o ewolucyjnych źródłach moralności, będącej problem badawczym w niniejszym artykule. Stanowi to jednocześnie powód dlaczego poza przedstawieniem wspomnianej tezy i jej założeń, w publikacji zilustrowana została także teoria pomocy wzajemnej. Zaproponowana przez Kropotkina wizja moralności suponowała, iż stanowi ona „przyrodzoną” właściwość ludzkiej natury. Podstawę dla niej stanowić ma instynkt społeczny oraz jego przejawy, takie jak: równość, solidarność, sprawiedliwość, itd., a także pomoc wzajemna. Stawiało to propozycję rosyjskiego darwinisty w opozycji wobec dominujących trendów w myśleniu o ludzkiej moralności na przełomie XIX i XX wieku, zwłaszcza wobec tzw. darwinizmu społecznego i charakterystycznego dlań dualizmu moralnego. Ponadto zrywała z antropocentryzmem zakładając, iż poza gatunkiem ludzkim, także inne gatunki cechują się uczuciami moralnymi.
Downloads
Bibliografia
Darwin, Charles. 1935. O pochodzeniu człowieka. Warszawa: Bibljoteka Dzieł Naukowych.
———. 2009. O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego czyli o utrzymywaniu się doskonalszych ras w walce o byt. Zredagowane przez J Weiner, Sz Dickstein, J Nusbaum-Hilarowicz, J Popiołek, i M Pawlicka-Yamazaki. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Dugatkin, Lee Alan. 2011. The prince of evolution. Peter Kropotkin’s adventures in science and politics. Nieznane miejsce wydania: Createspace Independent Publishing Platform.
Ferretti, Federico. 2017. „Publishing anarchism: Pyotr Kropotkin and British print cultures, 1876–1917”. Journal of Historical Geography 57 (lipiec): 17–27. https://doi.org/10.1016/j.jhg.2017.04.006. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jhg.2017.04.006
Forel, Auguste. 1928. The social world of the ants compared with that of man. London; New York: G. P. Putnam’s sons ltd.
Girón, Álvaro. 2003. „Kropotkin between Lamarck and Darwin: The impossible synthesis”. Asclepio 55 (1): 189–214. https://doi.org/10.3989/asclepio.2003.v55.i1.94. DOI: https://doi.org/10.3989/asclepio.2003.v55.i1.94
Goodwin, Adam. 2010. „Evolution and Anarchism in International Relations”. Millennium: Journal of International Studies 39 (2): 417–437. https://doi.org/10.1177/0305829810384676. DOI: https://doi.org/10.1177/0305829810384676
Gould, Stephen Jay. 1997. „Kropotkin Was No Crackpot”. Natural History, nr 106: 12–21.
Greene, Joshua, i Jonathan Haidt. 2002. „How (and Where) Does Moral Judgment Work?” Trends in Cognitive Sciences 6 (12): 517–523. DOI: https://doi.org/10.1016/S1364-6613(02)02011-9
Haldane, John Burdon Sanderson. 1932. The Causes of evolution. Ithaca: Cornell University Press.
Hamilton, William Donald. 1964a. „The genetical evolution of social behaviour. I”. Journal of Theoretical Biology 7 (1): 1–16. https://doi.org/10.1016/0022-5193(64)90038-4. DOI: https://doi.org/10.1016/0022-5193(64)90038-4
———. 1964b. „The genetical evolution of social behaviour. II”. Journal of Theoretical Biology 7 (1): 17–52. https://doi.org/10.1016/0022-5193(64)90039-6. DOI: https://doi.org/10.1016/0022-5193(64)90039-6
Huxley, Thomas Henry. 1895. „The Struggle for Existence in Human Society”. W Evolution & Ethics and other essays. Collected essays by T. H. Huxley. London: Macmillan SV - 9.
Jablonka, Eva, i Marion J Lamb. 2008. „Soft inheritance”. Genetics and Molecular Biology 31 (2): 389–395. https://doi.org/10.1590/S1415-47572008000300001. DOI: https://doi.org/10.1590/S1415-47572008000300001
Kinna, Ruth. 1992. „Kropotkin and Huxley”. Politics 12 (2): 42–47. https://doi.org/10.1111/j.1467-9256.1992.tb00214.
———. 1995. „Kropotkin’s Theory of Mutual Aid in Historical Context”. International Review of Social History 40 (02): 259. https://doi.org/10.1017/S0020859000113227. DOI: https://doi.org/10.1017/S0020859000113227
Kropotkin, Piotr/Peter/Pyotr. 1887a. In Russian and French Prisons. London: Ward and Downey.
———. 1887b. „The Scientific Basis of Anarchy”. W Anarchism its philosophy and scientific basis as defined by some of its apostles, zredagowane przez A R Parsons. Chicago: Mrs A R Parsons.
———. 1901a. Communism and Anarchy. http://dwardmac.pitzer.edu/Anarchist_Archives/kropotkin/comanar.html.
———. 1901b. Fields, factories and workshops. New York: G.P. Putnam’s sons.
———. 1904. „The ethical needs of the present day”. The Nineteenth Century, nr 330: 207–226.
———. 1910. „The Theory of Evolution and Mutual Aid”. The Nineteenth Century, 86–107.
———. 1912. „The Sterilization of the Unfit”. Mother Earth VII (10): 77–78.
———. 1920. The Direct Action of Environment and Evolution. Washington: Government Printing Office.
———. 1923. Modern science and anarchism. 2d ed. London: Freedom press.
———. 1929. Etyka spółczesna. Warszawa: s.n.
———. 1930. Do Młodzieży. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Młodzieży ZEW.
———. 1949. Etyka: Pochodzenie i rozwój moralności. Łódź: Słowo.
———. 1970. „Anarchist Morality”. W Kropotkin’s Revolutionary Pamphlets. A Collection of Writings, zredagowane przez R N Baldwin, First Edit. London: Dover Publications.
———. 1995a. „Inherited Variation in Animals”. W Evolution and environment, zredagowane przez G Woodcock. The Collected works of Peter Kropotkin. Montréal; New York: Black Rose Books.
———. 1995b. „The Inheritance of Acquired Character”. W Evolution and environment, zredagowane przez G Woodcock. The Collected works of Peter Kropotkin. Montréal; New York: Black Rose Books.
———. 2006a. „Państwo i jego rola historyczna”. W Pomoc wzajemna jako czynnik rozwoju, zredagowane przez W Goslar, I Czyż, D Kaczmarek, i M Hojak, Wyd. 4. Biblioteka Klasyków Anarchizmu. Poznań: Oficyna Bractwa „Trojka”.
———. 2006b. „Pomoc wzajemna jako czynnik rozwoju”. W Pomoc wzajemna jako czynnik rozwoju, zredagowane przez W Goslar, I Czyż, D Kaczmarek, i M Hojak, Wyd. 4. Biblioteka Klasyków Anarchizmu. Poznań: Oficyna Bractwa „Trojka”.
———. 2006c. The Inevitability of Revolution. http://dwardmac.pitzer.edu/Anarchist_Archives/kropotkin/words/wordsofarebel3.html.
———. 2010. „ЭТИКА. T. 2: Сущность нравственности”. W Izbrannye trudy (Избранные труды), zredagowane przez P I Talerov i A A Shiriniants, Institut obshchestvennoĭ mysli. Moskva: ROSSPEN.
Morris, Brian. 2004. Kropotkin. Amherst, New York: Humanity Books an imprint of Prometheus Books.
Rogers, James Allen. 1965. „Marxist and Russian Darwinism”. Jahrbücher für Geschichte Osteuropas 13 (2): 199–211.
———. 1972. „Darwinism and Social Darwinism”. Journal of the History of Ideas 33 (2): 265–280. DOI: https://doi.org/10.2307/2708873
———. 1973. „The Reception of Darwin’s Origin of Species by Russian Scientists”. Isis 64 (4): 484–503. DOI: https://doi.org/10.1086/351177
———. 1974. „Russian Opposition to Darwinism in the Nineteenth Century”. Isis 65 (4): 487–505. DOI: https://doi.org/10.1086/351342
Ryan, Frank. 2002. Darwin’s blind spot. Boston: Houghton Mifflin Company.
Shpayer-Makov, Haia. 1987. „The Reception of Peter Kropotkin in Britain, 1886–1917”. Albion 19 (03): 373–90. https://doi.org/10.2307/4050466. DOI: https://doi.org/10.2307/4050466
Smith, Adam. 1989. Teoria uczuć moralnych. Warszawa: Państ. Wydaw. Naukowe.
Smith, Lawrence, i AA. Alcivar. 1993. „Cytoplasmic inheritance and its effects on development and performance”. Journal of reproduction and fertility. Supplement 48: 31–43.
Stack, D A. 2000. „The first Darwinian Left: Radical and Socialist responses to Darwin, 1859-1914”. History of Political Thought 21 (grudzień).
Tazdaït, Tarik, Alejandro Caparros, i Jean-Chrsitophe Péreau. 2008. „Mutual Aid. An Indirect Evolution Analysis”.
Todes, Daniel Philip. 1987. „Darwin’s Malthusian Metaphor and Russian Evolutionary Thought, 1859-1917”. Isis 78 (4): 537–51. DOI: https://doi.org/10.1086/354551
———. 1989. Darwin without Malthus. Monographs on the history and philosophy of biology. New York: Oxford University Press.
Vucinich, Alexander. 1988. Darwin in Russian thought. Berkeley: University of California Press. DOI: https://doi.org/10.1525/9780520331242
Waal, Frans de. 1996. Good natured. Cambridge, Mass.: Harvard University Press.
———. 2013. Małpy i filozofowie. Kraków: Copernicus Center Press.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prace publikowane w czasopiśmie ETYKA udostępniane są na podstawie licencji Creative Commons Attribution 4.0 International (CC BY 4.0). Oznacza to, że Autorki i Autorzy zachowują autorskie prawa majątkowe do utworów i wyrażają zgodę, aby ich prace były zgodnie z prawem ponownie wykorzystywane do dowolnych celów, także komercyjnych, bez konieczności uzyskania uprzedniej zgody ze Autora lub wydawcy. Artykuły mogą być pobierane, drukowane, powielane i rozpowszechniane z zastrzeżeniem konieczności poprawnego oznaczenia autorstwa oraz oryginalnego miejsca publikacji. Autorzy zachowują prawa autorskie do wspomnianych utworów bez innych ograniczeń.
